طلیعه

بهترین راه برای شناخت بیشتر شخصیت امامان اهل بیت ع بویژه امام حسین ع، یاری گرفتن از حضرات معصومین ع می باشد و ما برای رسیدن به این مقصود در این مقال سخنان درربار پیشوای صادق شیعیان را در زیارت اربعین برگزیده ایم .

همچنانکه می دانیم در زیارت اربعین ،

مضامین عالیه ای را زمزمه می کنیم که مملو از شناخت و معرفت ویژگی های یک امام و رهبر الهی برای تحکیم اعتقادات شیعه است . این عبارات فاخر را شیخ طوسی در زیارت اربعین ازصفوان بن مهران جمّال روایت می کند که وی از مولایمان حضرت صادق علیه السلام آموخته و به ما نقل کرده است‏. این مجموعه ی ارزشمند به طور کامل یک دوره امام شناسی است و هر انسان موحدی را با ویژگی های یک رهبر الهی آشنا می کند، به این جهت توجه و عنایت به این زیارت از ویژگی یک شیعه تمام عیار محسوب می شود .

امام حسن عسکرى ع در این مورد فرموده است : عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ إِحْدَى وَ الْخَمْسِینَ وَ زِیَارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ بِالْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم‏؛ پنج چیز از نشانه‏هاى مؤمن است: گزاردن پنجاه و یک رکعت نماز واجب و نافله در هر شبانه روز ، و زیارت اربعین، و انگشتر در دست راست کردن، و پیشانى بر خاک ساییدن، و بلند گفتن‏ بسم الله الرحمن الرحیم. با مطالعه این نوشتار پاسخ این پرسش روشن می شود که چرا زیارت اربعین از نشانه های ایمان و شیعه بودن است؟

با این هدف ما در این فرصت به شرح چند فراز از این زیارت گرانقدر می پردازیم :

در اول زیارت می خوانیم که : السَّلاَمُ عَلَى وَلِیِّ اللَّهِ وَ حَبِیبِهِ السَّلاَمُ عَلَى خَلِیلِ اللَّهِ وَ نَجِیبِهِ‏ ؛ سلام بر تو اى ولى خدا و حبیب خاص خدا، سلام بر تو اى دوستدار و محبوب و برگزیده خدا .

ولی خدا ، نجیب خدا ،حبیب خدا ، خلیل خدا ؛ چهار ویژگی امام حسین ع است که هر تک تک این واژه ها برای معرفی یک رهبر الهی کافی است .این اوصاف امام ع آثار تربیتی فراوانی بر روح وجسم زائر دارد که او با اظهار این کلمات ولایت و دوستی خداوند را در وجودش تقویت می کند .وقتی زائر با تمام وجود به صاحب چنین اوصافی تعظیم می کند روح و جسم خود را تحت الشعاع این خصلت های پر فضیلت قرار می دهد .

سلام، یکی از نام های خدای عزوجّل است هنگامی که شخص زائر این نام خدا را بر زبان جاری می کند می خواهد بگوید که ای امام خداوند حافظ مرام و مکتب تو باشد و آن را از گزند دشمنان سلامت بدارد. همچنین سلام به معنای اظهار تسلیم شدن در برابر فرمان امام ع است .گذشته از این دو معنا ، سلام به معنای تعهد به آسایش، امنیت و سلامتی از طرف خود است و شخص زائر وقتی به حضرت سلام می نماید اعلام می دارد که هیچ آزاری و آسیبی از ناحیه من به آن امام، نه در آن وقت و نه پس از آن نخواهد رسید؛ زیرا هدف تمامی آن بزرگواران هدایت و اصلاح مردم و اعلای کلمه توحید و ترویج  طاعت خداوند در میان مردم است، به این جهت آنها از معصیت خدا و تخلف از اوامر و نواهی او، از اخلاق ناپسند مردم از قبیل خود بزرگ بینی، حرص، ریا، بخل، حّب قدرت، غیبت، آزار رساندن و ... اذیت خواهند شد.

زائر باید حال خود را به گونه ای قرار دهد که مورد رضایت امام باشد، نه مایه ی اذیت آن حضرت. آن وقت است که در گفتن کلام سلام، صادق است. زائر باید دل را با آب توبه شستشو داده، و اشک پشیمانی از دیده فرو ریزد، و پس از آن به امام عرض سلام داشته باشد.

زائر با عرض سلام، خود رابه آن حضرت نزدیک نموده و با تکرار واژه ادب، روح و روان خود را به لحاظ نزدیکی به ایشان از پستی ها و رذایل و آلودگی ها پاک می نماید و سلام را چنان با ادب و خلوص و اشک و آه بر دل القا می نماید، تا سلامتی کامل حاصل گردد و موجب جواب سلام آن بزرگوار گردد.

در واقع زائر با عرض سلام بر آن حضرت و یارانش چهره اجتماعی - سیاسی خود را نمایان ساخته و اعلان می دارد که نه تنها با بت درون مبارزه می کند، بلکه همانند خود آن بزرگوار، با طاغوتیان، ظالمان، مستبدان و خائنین به مردم، مبارزه کرده و با شعار سلام، خود را در زمره یاران آن حضرت قرار می دهد.

در فرازی دیگر می خوانیم : السَّلاَمُ عَلَى صَفِیِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِیِّهِ السَّلاَمُ عَلَى الْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ؛  سلام بر بنده خالص فرزند بنده خالص خدا، سلام بر حسین مظلوم شهید راه خدا .

عبودیت از دیگر ویژگی های امام حسین ع و پیروان آن گرامی است . تا فردی به مقام بندگی خالص خدا نرسد هرگز به به سوی کمال نمی تواند حرکت کند. در قرآن خداوند فرمود : وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا ؛ قسم به آن نفوسى که از روى حقیقت و صمیم قلب در حضور من در مقام اطاعت و بندگى خالصانه صف کشیده مرا براى خود مراد و مقصود قرار داده به غیر من به دیگرى و به هیچ چیز التفات نمى‏کنند.

 و در جای دیگر بندگی خالصانه را منشاء علم و رحمت الهی قلمداد کرده و می فرماید:  فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً؛ موسی ع و همراهش بنده‏اى از بندگان ما را یافتند که رحمت و موهبت عظیمى از سوى خود به او داده، و علم فراوانى از نزد خود به او آموخته بودیم‏.

این آیه هم نشان مى‏دهد که برترین افتخار یک انسان آن است که بنده خالص خدا باشد و این مقام عبودیت است که انسان را مشمول رحمت الهى مى‏سازد، و دریچه‏هاى علوم را به قلبش مى‏گشاید. در حقیقت جوهره علم الهى از عبودیت و بندگى خدا سرچشمه مى‏گیرد .

اساساً رمز دستیابى امام حسین ع به آن مقامات والا ، عبودیّت و تسلیم محض خدا بودن آن حضرت بود، همان چیزى که در هر زیارتها ، به آن شهادت مى‏دهیم. حتی خود حضرت هم همواره به آن افتخار می کرد نمونه اش این روایت است که :

امام حسین‏علیه السلام به همراه انس بن مالک به کنار قبر مادر بزرگش حضرت خدیجه‏علیها السلام آمدند. امام در کنار قبر آن بانوى اسلام گریه کرد، سپس به انس فرمود: مرا تنها بگذار!

 انس مى‏گوید: به کنارى رفتم و از دید آن حضرت پنهان شدم! به نماز و ذکر و دعا مشغول شد. وقتى که مناجاتش به طول انجامید به نزدیک آمدم، شنیدم که این گونه نجوا مى‏کرد:

 یا رَبِّ! یارَبِّ! اَنْتَ مَوْلاهُ‏                 فَاْرْحَمْ عَبیداً اِلَیْکَ مَلْجاهُ‏

 پروردگارا!، پروردگارا! تو مولاى او هستى؛ رحم کن به بنده‏اى که پناهگاهى به جز تو ندارد.

  یا ذَالْمَعالى عَلَیْکَ مُعْتَمَدى‏               طُوبى لِمَنْ کُنْت اَنْتَ مَوْلاهُ‏

 اى خدایى که داراى شکوه و عظمتى! پشتیبانم تویى. خوشا به حال آن که تو مولاى او هستى!

  طُوبى لِمَنْ کانَ خادِماً اَرِقاً                    یَشْکُو اِلى ذى الْجَلالِ بَکْواهُ‏

 خوشا به حال کسى که خدمتگزار و شب زنده دار است و گرفتاریش را فقط به خداى بزرگمنش عرضه مى‏دارد.

  وَ ما بِهِ عِلَّةٌ وَ لا سَقَمٌ‏                           اَکْثَرَ مِنْ حُبِّهِ لِمَوْلاهُ‏

 بنده‏اش هیچ گونه بیمارى و ناراحتى ندارد که بیشتر از محبت به مولایش باشد.

  اِذا اِشْتَکى بَثَّهُ وَ غُصَّتَهُ‏                          اَجابَهُ اللَّهُ ثُمَّ لَبَّاهُ‏

 هرگاه غصه و ناراحتى‏اش را با خدایش در میان مى‏گذارد، خداوند او را پاسخ داده و اجابت مى‏کند.

  اِذا اِبْتَلا بِالظَّلامِ مُبْتَهَلاً                           اَکْرَمَهُ اللَّهُ ثُمَّ اَدْناهُ

 هرگاه به گرفتارى مبتلا گردد، در تاریکى با التماس و ناله خدایش را مى‏خواند و خداوند او را گرامى داشته و به خود نزدیک مى‏گرداند.

 

ما هم اگر طالب قُرب الهى هستیم و مى‏خواهیم مؤمن حقیقى و واقعى باشیم و ادّعاى پیروى از مکتب آن حضرت را داریم، باید در هر حال تسلیم فرمان حق باشیم؛ حتّى اگر بر خلاف خواسته و سلیقه ما باشد.و با نجوای زیارت اربعین تعهد کنیم که از این پس با پیروی از آن گرامی خدا را خالصانه بندگی کنیم .

السَّلاَمُ عَلَى أَسِیرِ الْکُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ‏ ؛ سلام بر آن اسیرغم و اندوه و مصائب سخت عالم و کشته آب چشمان.

امام ع همواره سنگ صبور جامعه و در معرض آزارهای روحی و جسمی بوده و مشکلات را به جان می خرد  وهمواره بیشترین فشار روحی و صدمات روانی و غم واندوه را رهبران الهی و پیروان واقعی آنان تحمل می کنند.

امام صادق (ع) فرمود: إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیَاءُ ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَل‏ رنج و ناراحتی انبیا شدیدتر از دیگران است. از آن پس، اوصیاء آنان، و از آن پس مؤمنان؛ و هر کسى که به اوصیا و انبیا نزدیکتر باشند، درد سرها و رنج هائی خواهند داشت .

همچنانکه گفته اند :

هر که در این بزم مقرب تر است                    جام بلا بیشترش می دهند  

همچنانکه در روایت سلمان در نشانه های ظهور آمده است: فَعِنْدَهَا یَذُوبُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ فِی جَوْفِهِ کَمَا یَذُوبُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ مِمَّا یَرَى مِنَ الْمُنْکَرِ فَلَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُغَیِّرَه‏ مومن در اثر مشاهده ی منکرات و بی بند و باری ها و نداشتن توان مقابله و تغییر وضع موجود ؛ چنان در فشار روحی قرار می گیرد که قلبش آب می شود هم چنانکه نمک درآب ذوب می شود .

معمر بن خلاد گوید: در محضر حضرت رضا علیه السلام ازآسایش و راحتی در عصر قائم ع سخن به میان آمد ، حضرت فرمود: أَنْتُمُ الْیَوْمَ أَرْخَى بَالًا مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ قَالَ وَ کَیْفَ قَالَ لَوْ قَدْ خَرَجَ قَائِمُنَا ع لَمْ یَکُنْ إِلَّا الْعَلَقُ وَ الْعَرَقُ وَ الْقَوْمُ عَلَى السُّرُوجِ وَ مَا لِبَاسُ الْقَائِمِ ع إِلَّا الْغَلِیظُ وَ مَا طَعَامُهُ إِلَّا الْجَشِب ؛  شما امروز راحت‏تر از هنگام ظهور قائم خواهید بود، عرض کردند: چرا چنین خواهد شد؟ فرمودند: در آن روز در زحمت و مشقت خواهید بود، و مردم باید همواره بر زین اسبان شوند و جهاد کنند، لباس قائم درشت و خشن و غذایش خشک خواهد بود

وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلاَلَةِ ؛ خداوندا او خون پاک قلبش اش را در راه تو به بذل کرد و جانش را فدا نمود تا بندگانت را از جهالت و حسرت و گمراهى نجات دهد.

از مهمترین محورهای زیارت اربعین بیان فلسفه ی قیام عاشوراست که در یک جمله ی کوتاه تمام مقصود حضرت اباعبدالله ع بیان گردیده است .امام صادق ع در این فراز به صراحت تمام عرضه می دارد که امام حسین ع تمام هستی خود را فداکرد تا بندگان الهی را از بند جهالت و تاریکی گمراهی رها کرده و به سوی نور و کمال هدایت کند. و این همان هدف نهائی تمام پیامبران و فرستادگان الهی در طول تاریخ بوده است که در قیام عاشورا به اوج خود رسید .

در تاریخ می خوانیم : بعد از بعثت رسول گرامی اسلام ص ، اصول و ارزشهای جاری در جامعه که علیه مصالح دنیا و آخرت مردم بود، به ارزشهای انسانی و الهی تبدیل شد. خرافه پرستی به حقیقت یابی، جنگ و خونریزی و ناعدالتی به قسط و عدل و مساوات بدل گردید و انسانهای در ظاهر پایین درجه، به افرادی مورد اعتماد و دارای منزلت اجتماعی والائی تبدیل شدند. تمام قوانین و ملاکهای ظاهری و مادی جای خود را به معیارهای ارزشمند و متعالی داد. پیامبر رحمت ص  حتی به کارگزاران خویش تأکید می نمود که در تبدیل و تغییر روشهای غلط و رسوم جاهلانه نهایت تلاش خود را به عمل آورند. هنگامی که معاذ بن جبل را به سوی یمن می فرستاد به او فرمود: «ای معاذ! آثار جاهلیت و رسوم باطل را بمیران و سنتهای متعالی اسلامی را در میان مردم ترویج کن!». آن گرامی، در آخرین فرازهای پیام حج خود، به انقلاب ارزشها و حرکت به سوی زیبائیها و کمالات تأکید ورزید و فرمود: «ألا کُلُّ شَیءٍ مِنْ أمْرِ الْجاهِلیّةِ تَحْتَ قَدَمی موضوعٌ ؛ بدانید تمام باورها و رسمهای ایام جاهلیت را زیر پای خود نهاده و باطل اعلام می کنم.»

امام حسین ع نیز انقلاب تاریخی خود را انقلاب ارزشها معرفی کرده و می فرماید : ِ إِنِّی أَدْعُوکُمْ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى نَبِیِّهِ فَإِنَّ السُّنَّةَ قَدْ أُمِیتَتْ فَإِنْ تُجِیبُوا دَعْوَتِی وَ تُطِیعُوا أَمْرِی أَهْدِکُمْ سَبِیلَ الرَّشاد ؛

من شما را بسوى خدا و رسول دعوت مینمایم، زیرا سنت ارزشمند پیغمبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله از بین رفته، اگر شما دعوت مرا بپذیرید و امر مرا اطاعت کنید من شما را به راه هدایت راهنمائى میکنم.

امام حسین ع همانند جدش رسول خدا ص چراغ روشنی بخش در تارکی های جهل و نادانی بود و همانند شمعی خود را فدا کرد تا مردم در پرتو نور او به ارزشهای اخلاقی دست یابند . چنانکه قرآن پیامبر اکرم ص را چراغ روشنی بخش در تاریکی های جهل و نادانی  معرفی می کند و می فرماید:  یَاأَیهَُّا النَّبىِ‏ُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَ مُبَشِّرًا وَ نَذِیرًا * وَ دَاعِیًا إِلىَ اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرَاجًا مُّنِیرًا ؛ اى پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت‏دهنده و انذارکننده! *و تو را دعوت‏کننده بسوى خدا به فرمان او قرار دادیم، و چراغى روشنى‏بخش!

بدین جهت پیامبر ص امام حسین ع را چراغ روشنی بخش هدایت معرفی کرده و فرمود :ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه ؛ همانا حسین ع چراغ هدایت و و کشتی نجات است.

وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَکَ وَ مُهْلِکٌ مَنْ خَذَلَکَ وَ مُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَکَ‏ ؛ و باز گواهى میدهم که خداى متعال وعده‏اى که به تو داده‏است به آن البته وفا کند و آنان که تو را خوار و مضطر گذاشتند همه را هلاک کند و قاتلانت را عذاب سخت چشاند . از دیگر پیام های زیارت اربعین  جودانگی حماسه ی عاشوراست و این درحقیقت حکایتگر یک پیام غیبی و تحقق وعده الهی است که حضرت زینب ع نیز در خطبه ای که در مجلس یزید قرائت کرد،به آن اشاره نمود . آن گرامی در سخنان خویش از آینده ی دردناک یزیدیان پرده برداشته و فردای درخشان حماسه آفرینان عاشورا و پیروزی همیشگی مرام حسینی را نوید داد و به یزید نهیب زد که:  فَکِد کَیدَکَ واسعَ سَعیَکَ وناصِب جُهدَکَ فَوَاللَّه لا تَمحو ذِکرَنا و لا تُمیتُ وَحینَا و لا تُدرِکُ أمرَنا و لا تَدحَضُ عَنکَ عارَها؛ اى یزید! هر نیرنگى که خواهى بزن، و هر اقدامى که توانى، بکن و هر کوشش که دارى، دریغ مدار! سوگند به خدا که نمى توانى نام ما را محو کنى. و نمى توانى نور وحى ما را خاموش نمایى، تو نمى‏توانى عظمت امر ما را درک کنى و ننگ این ستم را هرگز از خود نتوانى زدود؟!

 وهَل رَأیَکَ إلاّ فَنَد؟ و أیّامُکَ إلاّ عَدَدٌ ؟و جَمعُکَ إلاّ بَدَدٌ ؟یَومَ یُنادى المُنادى :ألا لَعَنةُ اللَّه عَلَى الظالمینَ؛ آیا غیر از این است که راى، طرح و نقشه‏هاى تو سست  و مدت حکومت تو اندک و جمعیت تو پراکنده است؟ آن روزى که منادى فریاد مى‏زند: آگاه باشید، لعنت خدا بر گروه ستمکاران باد.

یادگار رسول خدا ص در آن موقعیت حساس و تاریخی - که هیچ سخنور ماهری ، حتی قادر به تعادل در گفتار نیست .- چنان با اعتماد به نفس عمیقی خبر از آینده داده و طوری پیش بینی دقیقی می کند که ما بعد ازصدها سال نتائج آن را به وضوح مشاهده می کنیم. آری امروزه این پیام زیارت اربعین تحقق یافته وپیش بینی حضرت زینب ع به وقوع پیوسته و دشمنان امام حسین ع خوار و رسوا گشته و عظمت نام و یاد و حماسه ی حسینی ع همه ی عالم را فرا گرفته است.

ای که در کرب و بلا  بی کس و یاور گشتی                   چشم بگشا و ببین خلق جهان یاور توست

مشمول لطف و کرم الهی  / مقام شهادت / پاکی نسل /میراث دار انبیاء / منصوب به امامت از سوی خدا / مدافع اسلام و اندیشه های الهی / لیاقت و شایستگی رهبری / نصیحت امت با دلسوزی و مهرورزی  از دیگر پیامهای زیارت اربعین می باشد .

 

---